Het Oorlogsmonument in Vriezenveen

Mijn interpretatie van de opdracht luidt: vervaardig een monument ter vervanging van het vorige, gestolen ‘Dringend vermaan’ in een duurzaam, onderhoudsvriendelijk, weer- en vandalismebestendig materiaal. Daarbij is het een wens dat er een relatie wordt gelegd met het vorige ontvreemde beeld, waarbij het tevens als ontmoetingsplek op 4 mei moet dienen waarbij er een moment van bezinning tot stand kan komen.

Als eerste wil ik graag even uitleggen hoe ik als traditioneel en Multi-dimensionaal beeldhouwer begin aan een dergelijk ontwerp. Ik heb de bovenomschreven doelen ter hand genomen en ben gedoken in de geschiedenis van de Gemeente Twenterand. Daar kwam ik veel elementen tegen die belangrijk zijn geweest voor veel inwoners van de gemeente. Na mezelf te hebben ingelezen in de achtergrond, ben ik met een goede vriend van mij*¹ in gesprek gegaan. Hij spreekt vanuit zijn eigen ervaringen en die van anderen over de oorlog. Ook over zijn eigen onderduiktijd en over zijn neef die Auschwitz respectievelijk Bergen-Belsen en de laatste trein ‘het Verloren Transport’ heeft overleefd. Mijn vriend heeft meegewerkt aan het tot stand brengen van het “Digitaal Joods Monument” waarnaar wordt verwezen in de documentatie van het vorige, gestolen beeld.

Als laatst heb ik een Latijns Schriftgeleerde geraadpleegd*² die mij van extra informatie omtrent de term  ‘Dringend vermaan’ voorzag.

Deze informatie heb ik in mij opgenomen waarna ik ben begonnen met het ontwerpen van het monument.

De term ‘Dringend vermaan’ is een afgeleide van de Latijnse tekst ‘Exhortare’. En wanneer je de Latijnse vertaling van het woord monument zelf bekijkt, blijkt dat ook dit woord nagenoeg dezelfde betekenis heeft, namelijk waarschuwen. Het woord monument is een afgeleide van het Latijnse werkwoord ‘monere’ dat waarschuwen betekent.

Hierdoor krijgt het ontvreemde monument voor mij een dubbele betekenis. De mensen die dit monument zien (hopelijk in een moment van bezinning), zullen door deze betekenis dieper induiken in de achtergrond van de sculptuur, waarbij de dubbele betekenis van het waarschuwen hen tot diepere bezinning kan voeren. Met deze waarschuwing wordt de toeschouwer dringend vermaand zich bewust te zijn van wat er allemaal kan gebeuren wanneer we ons niet inzetten voor een betere wereld waarin vrijheid van Godsdienst en meningsuiting een eerste vereiste is.

De vorige kunstenares heeft deze betekenis ook als leidraad gebruikt. Jammer genoeg kunnen we haar waarschuwing niet meer lijfelijk zien. Daarom is de wens om een relatie met het vorige beeld terug te zien in het nieuw te maken beeld voor mij niet als een pre, maar meer als een must geworden.

Door bovenstaande ben ik tot het volgende ontwerp gekomen:

In de bovenstaande schets zie je een groot marmeren blok van 3.00 meter hoog, ca. 2.50 meter breed en ruim 1.00 meter diep. In dit blok wil ik o.a. het beeld ‘Dringend vermaan’ uithouwen. Niet op de traditionele manier waarbij we het beeld weer in zijn geheel terugzien, maar juist andersom. Het blok blijft bestaan en het beeld in het blok houw ik eruit.

Hierdoor ontstaat er een grote leegte in de steen, groot genoeg om erin te kunnen staan en er doorheen te kunnen lopen (zie foto’s boven).

Achter dit concept zitten meerdere symbolieken verborgen. Men kan dit in 1e instantie zien als de leegte van het ontvreemde beeld, maar ook de leegte die achterbleef door het deporteren c.q. fusilleren van de betreffende oorlogsslachtoffers. In de schaduw van dit beeld ontstaat er een silhouet waarin de gebogen houding kenmerkend is aan de gedachte wat deze figuur heeft meegemaakt en wat voor een leegte dit met zich heeft meegebracht voor de persoon zelf en zijn nabestaanden. Om die leegte extra te benadrukken heb ik in het ontwerp een vrouw getekend die de andere kant oploopt. (Hier kom ik later in de uitleg op terug).

Het monument dient zo geplaatst te worden dat de open zijde van de sculptuur naar het oosten en de andere zijde naar het westen is gericht. Hierdoor is bij de zonsopgang de leegte van het silhouet te zien in de schaduw van de sculptuur waarbij je meerdere betekenissen in de symboliek achter het woord leegte kan bedenken. Men kan op deze momenten in de sculptuur gaan staan, waarbij men eigenlijk plaatsneemt in de leegte die is achtergebleven van de oorlogsslachtoffers en zich op die manier, door het zien van zijn/haar eigen schaduw in het silhouet van “Dringend vermaan”, kan identificeren met de slachtoffers en hun nabestaanden.

Bij zonsondergang is de schaduw hierdoor als vanzelfsprekend aan de andere zijde te zien. De symboliek hierachter is dat men bij zonsopgang ook de schaduw van zichzelf ziet, maar dat er altijd licht schijnt aan het einde van de tunnel, men gaat het licht van de dag tegemoet. Het omgekeerde is het geval bij de zonsondergang waarbij het donker wordt en men bij zichzelf moet bedenken dat we moeten waken voor de donkere zijde van de samenleving.

Op deze manier ontstaat er een soort van interactie tussen de toeschouwer van de sculptuur, de ontvreemde sculptuur en de herinnering aan de oorlog en oorlogsslachtoffers. Hierbij vind ik het zelf het belangrijkst dat wanneer het beeld er zal staan op het plein voor het Gemeentehuis, kinderen ook in dit beeld gaan staan waardoor juist ook bij hen zich de vraag zal voordoen waarom dit beeld zo gemaakt is zoals het is. De ouderen onder ons die de oorlog hebben meegemaakt (en dit zijn er niet heel veel meer) herinneren zich alles nog, maar dit monument en wij als samenleving moeten er voor waken dat de gedachten aan deze gebeurtenissen levend blijven. En dit waarschuwen / vermanen begint bij onszelf door de jeugd hierin te betrekken.

Maar voor mij is het verhaal hier niet afgelopen.

Dit monument gaat vooral over de slachtoffers uit deze Gemeente, om ook hen te herinneren. Er zijn mensen bij die zijn opgepakt vanwege hun geloof, maar ook die zich hebben verzet tegen de 2e Duitse bezetting. (de 1e was in 1666 – inval van de Bisschop van Münster).

Ik denk dan ook even terug aan een brief die mij onder ogen kwam van dhr. Derk Smoes (1945), gericht aan zijn Lieveling, waarbij hij aangaf dat het spel was gespeeld en hij had verloren. Maar ook denkend aan de Joodse echtparen die zijn gedeporteerd naar o.a. Auschwitz waarbij ze bij aankomst werden gescheiden van elkaar en ze waarschijnlijk nooit meer contact hebben gehad.

O.a. dit afscheid heeft deze mensen gebroken, ze voelden zich net als Derk Smoes: verslagen. Wat voor een gevoel zal dit bij hen teweeg hebben gebracht. Juist dit gevoel wil ik benadrukken met deze sculptuur. Dit is een gevoel waarbij een ieder zich een voorstelling kan maken hoeveel pijn dat moet hebben gedaan. Om die reden heb ik ook een vrouwfiguur geschetst, die met eenzelfde gebogen hoofd als de mannelijke figuur de andere kant op loopt dan die waar haar partner heengaat.

De man verdwijnt in de schaduwzijde van het leven en zij staat als het ware op, waarbij ze, wanneer ze de oorlog overleefd heeft, altijd zal blijven vastzitten in de herinnering aan deze verschrikkelijke periode.

Dit is ook de reden dat ik haar maar half uit het blok marmer heb gehouwen. Dit symboliseert het vastzitten en willen ontsnappen aan de gedachte van de oorlog. Doch wanneer je mensen spreekt die een concentratiekamp of de oorlog in welke vorm dan ook overleefd hebben, zal blijken dat die ervaring als een blok aan het been hun verdere levensgang bij hen blijft.

De sculptuur is compleet gemaakt met de laatste symbolische verwijzing, namelijk met het oppakken of neerleggen van de dode duif. Dit is tevens een verwijzing naar het eerdere monument van Janny Brugman. Zij heeft die dode duif niet voor niets uitgebeeld. Zij wilde waarschijnlijk net als ik symboliseren dat oorlog dingen zoals liefde en vrede op aarde kapot maakt. Door de oorlog bestaat er nauwelijks een mogelijkheid meer om te communiceren. Want dit is waar een duif symbool voor staat, namelijk het communiceren tussen 2 werelden en het brengen van vrede en liefde. Het oppakken of neerleggen van de dode duif heeft dus wederom een dubbele betekenis in dit verhaal. De vrouw wil de gedachte aan liefde en vrede koesteren en neemt daarom de duif ter harte mee naar huis waarbij ze de dode duif respectvol begraaft. Maar je kunt het ook zo zien dat ze de duif neerlegt omdat ze zich gebroken en verloren voelt, waarbij het spel is gespeeld, zoals Derk Smoes in zijn brief aanhaalde. De vrede en liefde zijn naar haar gevoel verdwenen.

Tot slot

Door middel van het plaatsen van een QR-code, die is geïntegreerd in de sculptuur, kan iedereen de symboliek achter de sculptuur scannen op zijn/haar Smartphone. In deze nieuwe tijd heeft bijna iedereen en zeker bijna elk kind er één op zak en dit zal een extra stimulans zijn om het verhaal in te scannen, waarbij ze dan door de link te volgen op de website van de Gemeente terecht komen en staande in het silhouet van ‘Dringend Vermaan” alle gewenste informatie kunnen lezen op hun telefoon.

Middels dit ontwerp hoop ik gevoelens bij de aanschouwer op te wekken waarbij men zich kan inleven in het verhaal en de grote leegte van de slachtoffers. Ze zullen zich gewaarschuwd voelen en dit aan hun kinderen (die hoogstwaarschijnlijk in het silhouet staan) doorvertellen. Hierdoor blijft de herinnering (ook digitaal) aan de slachtoffers, hun nabestaanden en de oorlog als een waarschuwing levend in de samenleving.

Met dit monument wil ik tevens een ieder waarschuwen voor de donkere zijde van deze tijd waarin het voor velen belangrijker schijnt te zijn om een met passie gemaakt beeld om te smelten en het geldelijk gewin het dus wint van het respect hebben voor de slachtoffers en hun nabestaanden.

De namen van de slachtoffers:

Aan de linkerzijde van het monument ontstaat door het ontwerp een grote vlakke zijde waarin een vlak wordt uitgehouwen ter grootte van een grijze plaat natuursteen. De namen van alle slachtoffers kunnen hierin worden uitgehouwen. Daarbij is er voldoende ruimte voor eventuele nieuwe namen.

Het materiaal:

Mede kijkend naar het ontwerp van het nieuwe Gemeentehuis waarbij de kleur en het open karakter een belangrijke uiterlijke rol spelen, ben ik tot bovenstaande ontwerp gekomen. De openheid bracht mij op het idee om het silhouet uit te houwen. En de kleur bracht mij bij het te gebruiken soort marmer, namelijk het zogenaamde “Alicante Rojo” marmer.

Dit heeft eenzelfde terracotta-achtige kleur als het Gemeentehuis, waarbij het op het met grijs geplaveide plein, mede door de openheid, goed tot zijn recht zal komen.

Alicante Rojo:

Dit marmer is een compacte, harde en geaderde soort marmer dat ruim 60 miljoen jaar geleden is ontstaan in de streek rond Alicante (Spanje). Er zitten soms fossielen in zoals schelpen en kleine zeedieren. Ook komen er kleine kristalholtes voor die soms met water uit die verleden tijd zijn gevuld. Dit zal zeker in een dergelijke sculptuur een extra dimensie geven.

Afwerking en details van het monument:

Het monument zal gedeeltelijk worden gepolijst, waardoor er meer dieptewerking in de sculptuur zal ontstaan. De grote vlakken zullen worden gepolijst en de gehakte gedeelten niet. De sculptuur zal met zijn 3 meter hoogte, na afwerking, nog ongeveer 18.000 kg wegen.

De marmeren sculptuur is behandeld met een weerbestendige antigraffiti laag. Deze laag is niet zichtbaar en is na een eventuele aantasting van graffiti gemakkelijk te verwijderen door gebruik van hoge druk met warm water.

Bronnen

*¹ Don Alberto Louis de Leon Montanhes da Silva Abinatar oftewel Albert De Leeuw

*² Nathan Moked – Taalwetenschapper Klassieke talen

*  Twentse Filmbank

*  Historisch Museum Vriezenveen

*  Nationaal comité 4 en 5 mei

*  Vereniging Oud Vriezenveen

*  Youtube – o.a. grootste bankoverval aller tijden

YOUTUBE:

• Voor een verkorte versie van de uitleg klikt u hier door naar een YouTube filmpje
• Zo gaat het maken van een oorlogsmonument in zijn werk – klik hier
• Met de hand door het marmeren blok heen hakken gaat zo.
• En het pneumatisch uithouwen van Exhortare gaat zo.
• Rondje Monument.
• Film gemaakt tijdens het opladen van het monument in het atelier te Voorthuizen – klik hier
• Toespraak met uitleg van Jan-Carel Koster tijdens de onthulling van het monument op 5 april 2016

Wilt u graag reageren, dan kan dat in het gastenboek of via onderstaande review. Ik hoor graag jullie meningen …. 🙂